Banner Top

Opis obrazovnog sistema sa šemom

 

Obrazovni sistem u Crnoj Gori sastoji se od predškolskog vaspitanja i obrazovanja, osnovnog obrazovanja i vaspitanja, opšteg srednjeg obrazovanja (gimnazije), stručnog obrazovanja, visokog obrazovanja i obrazovanja odraslih.

PREDŠKOLSKO VASPITANJE I OBRAZOVANJE

Predškolsko vaspitanje i obrazovanje ostvaruje se u ustanovama predškolskog vaspitanja i obrazovanja, koje se mogu osnivati kao privatne i javne ustanove. Zavisno od uzrasta predškolsko vaspitanje i obrazovanje obavlja se u jaslicama (djeca uzrasta do 3 godine) i vrtićima (od 3 godine starosti do polaska u osnovnu školu). Nivo predškolskog vaspitanja i obrazovanja obuhvata obrazovne programe koji su predviđeni za djecu do šeste godine starosti i predstavlja prvi korak u organizovanom obrazovanju. Ovaj vid obrazovanja nije obavezan i nije preduslov za pohađanje osnovne škole.

OSNOVNO OBRAZOVANJE I VASPITANJE

Osnovno obrazovanje i vaspitanje realizuje se u osnovnoj školi, obavezno je i besplatno za svu djecu uzrasta od šest do petnaest godina. Obrazovni programi devetogodišnje osnovne škole realizuju se u tri ciklusa po tri godine. U prvom ciklusu znanja i postignuća učenika vrednuju se i iskazuju opisno, a u drugom i trećem ciklusu ocjenjivanje je brojčano. Učenici u trećem ciklusu imaju mogućnost izbora nastavnih predmeta u skladu sa svojim potrebama, mogućnostima i interesovanjima.

OPŠTE SREDNJE OBRAZOVANJE (GIMNAZIJA)

Opšte srednje obrazovanje traje četiri godine. Budući da ovaj vid obrazovanja priprema učenike za dalje, univerzitetsko školovanje Crna Gora se odlučila za opštu gimnaziju koja učenicima pruža najšira znanja iz više oblasti.

Osim opšte gimnazije, postoje i specijalizovana odjeljenja gimnazije sa fokusom na pojedine nastavne predmete, ili grupe nastavnih predmeta:

  • Matematička gimnazija
  • Filološka gimnazija
  • Sportska gimnazija - nastava se izvodi po obrazovnom programu opšte gimnazije, ali se dužnosti učenika prilagođavaju njihovim sportskim obavezama
  • Dvojezična gimnazija - jedan broj nastavnih predmeta izučava se na engleskom jeziku

Na kraju gimnazijskog obrazovanja učenici polažu eksterni maturski ispit koji predstavlja opšti uslov za nastavak obrazovanja na visokoškolskoj ustanovi. Završetkom obrazovnog programa opšte gimnazije učenik stiče kvalifikaciju nivoa opšteg srednjeg obrazovanja koja se potvrđuje diplomom i ima prohodnost ka svim fakultetima.

STRUČNO OBRAZOVANJE

Stručno obrazovanje, u skladu sa zakonskim odredbama, može se realizovati kao:

  • niže stručno obrazovanje
  • srednje stručno obrazovanje
  • više stručno obrazovanje

Niže stručno obrazovanje

Niže stručno obrazovanje traje dvije godine i završava se polaganjem praktičnog ispita. Ispit se sastoji iz izrade i odbrane praktičnog rada. Završetkom nižeg stručnog obrazovanja stiče se kvalifikacija nivoa nižeg stručnog obrazovanja.

Srednje stručno obrazovanje

Srednje stručno obrazovanje realizuje se kroz obrazovne programe u trogodišnjem trajanju i obrazovne programe u četvorogodišnjem trajanju. Završetkom srednjeg stručnog obrazovanja stiče se kvalifikacija nivoa srednjeg stručnog obrazovanja.

Srednje stručno obrazovanje u trogodišnjem trajanju završava se polaganjem završnog ispita, a u četvorogodišnjem trajanju završava se polaganjem stručnog ispita. Stručni ispit može da bude eksterni i interni. Eksterni stručni ispit, koji je uslov za nastavak obrazovanja na ustanovama visokog obrazovanja, sprovodi Ispitni centar, u saradnji sa školom. Interni stručni ispit sprovodi škola.

Srednje stručno obrazovanje realizuje se i na albanskom jeziku u tri srednje mješovite škole u opštinama Tuzi, Plav i Ulcinj.

Sistem stručnog obrazovanja omogućava sticanje majstorskog zvanja, kao nastavak stručnog usavršavanja nakon završene trogodišnje ili četvorogodišnje stručne škole. Majstorsko zvanje stiče se polaganjem majstorskog ispita. Pravo da polažu majstorski ispit imaju kandidati koji su završili trogodišnju stručnu školu i imaju tri godine radnog iskustva u struci, kao i kandidati koji su završili četvorogodišnju stručnu školu i imaju dvije godine radnog iskustva u struci.

Nakon uspješnog završetka dvogodišnjeg obrazovanja moguće je nastaviti obrazovanje u trogodišnjim stručnim školama, uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita. Učenik koji je završio dvogodišnje ili trogodišnje obrazovanje može nastaviti obrazovanje po programima u četvorogodišnjem trajanju, uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

Kandidati koji su položili eksterni stručni ispit mogu se direktno upisati u odgovarajuću višu stručnu školu. U višu stručnu školu mogu se upisati i lica sa položenim majstorskim ispitom, uz polaganje dodatnih ispita (opšteobrazovnih nastavnih predmeta stručnog ispita).

Lice koje je završilo četvorogodišnju stručnu školu, a želi da stekne gimnazijsku maturu, može da pohađa maturski tečaj. Lice koje je završilo gimnaziju, a želi da stekne diplomu četvorogodišnje stručne škole, može da pohađa stručni tečaj.

Odrasli koji žele da steknu kvalifikaciju nivoa obrazovanja obrazuju se po prilagođenim javno važećim obrazovnim programima formalnog obrazovanja.

Više stručno obrazovanje

Više stručno obrazovanje kao nastavak srednjeg stručnog obrazovanja traje dvije godine i završava se polaganjem diplomskog ispita. Završetkom višeg stručnog obrazovanja stiče se kvalifikacija nivoa višeg stručnog obrazovanja.

VISOKO OBRAZOVANJE

Struktura obrazovnog procesa u okviru visokog obrazovanja usaglašena je sa savremenim kretanjima u Evropi, utvrđivanjem tri nivoa visokog obrazovanja:

  • dodiplomski nivo,
  • postdiplomski (specijalističke i magistarske studije) nivo,
  • doktorski nivo.

Danas pored Univerziteta Crne Gore, postoje i dva privatna univerziteta, kao i devet samostalnih privatnih fakulteta i jedan samostalni državni fakultet.

Studijski programi mogu biti akademski i primijenjeni. Nakon završenih akademskih studija student ima prohodnost ka doktorskim studijama, a nakon završenih primijenjenih studija student ima prohodnost do magistrature.

Dodiplomske studije realizuju se u skladu sa evropskim sistemom i principima Bolonjske deklaracije kao primijenjene ili akademske u trajanju od tri, odnosno četiri godine, s izuzetkom osnovnih studija medicinskih nauka koje traju duže (stomatologija i farmacija pet godina, a medicina šest godina). Postdiplomske specijalističke studije traju jednu godinu. Postdiplomske magistarske studije (akademske i primijenjene) traju jednu godinu nakon specijalističkih studija, a dvije godine nakon osnovnih studija. Doktorske studije traju tri godine.

Evropski sistem prenosa i akumuliranja kredita (ECTS) od 2004. godine obavezno primjenjuju sve ustanove visokog obrazovanja u Crnoj Gori. Kreditno vrednovanje omogućava da se njime izrazi obim određenog studijskog programa, godine, semestra i svakog predmeta pojedinačno u okviru studijskog programa. Opterećenje studenta tokom studijske godine iznosi 60 kredita.

Mobilnost studenata, kao jedna od najvažnijih tekovina Bolonjskog procesa, u primjeni je i u sistemu visokog obrazovanja Crne Gore. Student ima pravo da posredstvom programa za razmjenu studenata u toku studija provede određeno vrijeme (semestar ili studijsku godinu) na drugoj ustanovi visokog obrazovanja. Takođe, studenti mogu biti u programima mobilnosti i na osnovu bilateralnih ugovora između univerziteta.“1

Prema Evropskom modelu urađen je Dodatak diplomi koji se studentima izdaje uz diplomu nakon završetka određenog nivoa studija. Sadržaj Dodatka diplome, koji je identičan i obavezujući obrazac za sve ustanove visokog obrazovanja u Crnoj Gori, propisan je aktom Ministarstva prosvjete. Dodatak diplomi sadrži sve podatke značajne za određenog studenta i predstavlja transparentan prikaz studentovog učinka i postignutih rezultata u savladavanju ciljeva određenog studijskog programa. Dodatak diplomi izrađuje se dvojezično, na engleskom i službenom crnogorskom jeziku, kao i na jezicima koji su u službenoj upotrebi u Crnoj Gori (srpski, bosanski, albanski i hrvatski).

OBRAZOVANJE ODRASLIH

Obrazovanje odraslih dio je jedinstvenog obrazovnog sistema Crne Gore. Odrasli se, po sopstvenom izboru, uključuju u obrazovanje i osposobljavanje radi poboljšanja znanja, vještina i kompetencija, podizanja nivoa ličnog i profesionalnog razvoja, zapošljivosti i konkurentnosti na globalnom tržištu rada.

Obrazovanje odraslih namijenjeno je različitim ciljnim grupama: nezaposlenim licima bez kvalifikacije ili sa kvalifikacijom koja nije konkurentna na tržištu rada, zaposlenim licima, licima koja su napustila obrazovanje prije sticanja kvalifikacije. Odrasli mogu sticati kvalifikaciju nivoa obrazovanja (formalno obrazovanje) u skladu sa propisima koji uređuju ovu oblast ili stručnu kvalifikaciju, u skladu sa Zakonom o nacionalnim stručnim kvalifikacijama.

Obrazovanje odraslih može da se organizuje u školi, specijalizovanoj organizaciji za obrazovanje odraslih, ustanovi za smještaj i brigu lica sa posebnim potrebama, kao i kod drugih pravnih lica koja ispunjavaju propisane uslove i imaju licencu za rad u skladu sa zakonom. Za odrasle je prilagođen program osnovne škole, a stručne škole koje imaju licencu da sprovode programe obrazovanja odraslih takođe prilagođavaju realizaciju programa potrebama odraslih.

Odrasli mogu radi sticanja nacionalne stručne kvalifikacije ili ključne vještine provjeravati, potvrđivati ili dokazivati znanja, vještine i kompetencije, bez obzira na način njihovog sticanja, kod licenciranog organizatora obrazovanja odraslih, nakon čega im se izdaje sertifikat u skladu sa posebnim propisom.

INKLUZIVNO OBRAZOVANJE

Polazeći od poštovanja prava djece sa posebnim obrazovnim potrebama, razvoj inkluzivnog obrazovanja jedan je od prioriteta reforme obrazovanja u Crnoj Gori. Cilj je da se djeci sa posebnim obrazovnim potrebama obezbijedi kvalitetno vaspitanje i obrazovanje, prilagođeno njihovim razvojnim i edukativnim mogućnostima, kako bi se osposobili za samostalan život.

Obezbjeđivanjem prilagođene, visokokvalitetne i sveobuhvatne usluge za razvoj potencijala djece do najveće moguće mjere stvorene su pretpostavke da nijedno dijete ne bude isključeno iz svih aspekata školovanja i da se svakom djetetu obezbijedi obrazovanje u skladu sa njegovim interesovanjima i mogućnostima.

Stvaranje uslova za inkluzivno obrazovanje predstavlja dio cjelokupne reforme vaspitno-obrazovnog sistema i podrazumijeva stvaranje obrazovnih institucija koje će izlaziti u susret potrebama i mogućnostima sve djece sa posebnim obrazovnim potrebama.

„Djeca sa posebnim obrazovnim potrebama obrazovanje stiču: u odjeljenjima redovnih škola (kao prvi izbor), posebnim odjeljenjima pri redovnim školama (uz zajedničku nastavu pojedinih nastavnih predmeta sa vršnjacima u redovnim odjeljenjima) i u resursnim centrima (kada je to u jedinom i najboljem interesu djeteta).“2

Učeniku sa posebnim obrazovnim potrebama škola može obezbijediti asistenta u nastavi, koji obavlja tehničku pomoć. Odlukom Vlade od septembra 2015. godine, podršku asistenta u nastavi realizuju vaspitno-obrazovne ustanove, a finansijska sredstva se obezbjeđuju preko Programa javnih radova Zavoda za zapošljavanje.

 Tekst preuzet iz Priručnika i nacionalnom okviru kvalifikacija u Crnoj Gori, Ministarstvo prosvjete, 2016.

Slika 1: Obrazovni sitem u Crnoj Gori

Obrazovni sistem